హైపోక్సియా: రకాలు, కారణాలు, లక్షణాలు, చికిత్స, నివారణ

హైపోక్సియా అంటే ఏమిటి?

ఆక్సిజన్ మన శరీరానికి చాలా అవసరం అందుకే దీనిని ప్రాణవాయువు అంటుంటాం. ఆక్సిజన్ మన శరీరానికి ఇంధనం లాంటిది. మనం తినే ఆహారం ద్వారా లభించే గ్లూకోజ్‌ను ఆక్సిజన్ విచ్ఛిన్నం చేసి, మన శరీరానికి అవసరమైన శక్తిని (ATP) ఉత్పత్తి చేస్తుంది. ఈ ప్రక్రియను కణ శ్వాసక్రియ అంటారు. ఈ శక్తి వల్లనే మన మెదడు పనిచేస్తుంది, కండరాలు కదులుతాయి, మరియు గుండె కొట్టుకుంటుంది. అయితే శరీరంలోని కణాలకు లేదా కణజాలాలకు తగినంత ఆక్సిజన్ అందకపొతే ఈ పరిస్థితిని హైపోక్సియా (Hypoxia) అంటారు. ఆక్సిజన్ లేకపోవడం వల్ల కణాలు వాటి సాధారణ పనులు చేయలేవు, ఇది శరీరానికి తీవ్రమైన నష్టాన్ని కలిగిస్తుంది. హైపోక్సియా అనేది రక్తం ద్వారా కణాలకు అందే ఆక్సిజన్ తక్కువగా ఉన్నప్పుడు ఏర్పడుతుంది.

హైపోక్సియా రకాలు

1. హైపోక్సిక్ హైపోక్సియా (Hypoxic Hypoxia):
   ఈ రకం హైపోక్సియాకు ప్రధాన కారణం ఊపిరితిత్తులు మరియు శ్వాస వ్యవస్థ ద్వారా రక్తం తగినంత ఆక్సిజన్‌ను తీసుకోలేకపోవడం. శ్వాస వ్యవస్థలో లోపం వల్ల ఊపిరితిత్తులు తగినంత ఆక్సిజన్‌ను రక్తం లోకి పంపలేకపోవడం వల్ల ఈ పరిస్థితి ఏర్పడుతుంది. అంటే, మనం పీల్చే గాలిలో ఆక్సిజన్ ఉన్నప్పటికీ, అది రక్తం ద్వారా శరీరంలోని కణాలకు సరిగా చేరదు.
2. అనీమిక్ హైపోక్సియా (Anemic Hypoxia):
   ఈ రకం హైపోక్సియా రక్తంలో ఆక్సిజన్‌ను తీసుకెళ్లే ఎర్ర రక్త కణాలు లేదా హిమోగ్లోబిన్ తక్కువగా ఉన్నప్పుడు వస్తుంది. మన రక్తంలోని ఎర్ర రక్త కణాలు మరియు వాటిలోని హిమోగ్లోబిన్ అనే ప్రోటీన్ ఆక్సిజన్‌ను తీసుకెళ్లడానికి ప్రధాన వాహకాలుగా పనిచేస్తాయి. అనీమిక్ హైపోక్సియా ఈ హిమోగ్లోబిన్ లోపం వల్ల లేదా ఎర్ర రక్త కణాల సంఖ్య తక్కువగా ఉండటం వల్ల వస్తుంది.
3. ఇస్కెమిక్ హైపోక్సియా (Ischemic Hypoxia):
   ఈ రకం హైపోక్సియా శరీరంలోని ఒక నిర్దిష్ట భాగంలో రక్త ప్రసరణ సరిగా లేనప్పుడు లేదా పూర్తిగా నిలిచిపోయినప్పుడు వస్తుంది. దీనిని స్తాగ్నంట్ హైపోక్సియా (Stagnant Hypoxia) అని కూడా అంటారు.
4. హిస్టోటాక్సిక్ హైపోక్సియా (Histotoxic Hypoxia):
   ఈ రకం హైపోక్సియా చాలా అరుదుగా వస్తుంది. ఇందులో రక్తం ద్వారా కణాలకు తగినంత ఆక్సిజన్ సరఫరా ఉన్నప్పటికీ, కణాలు ఆ ఆక్సిజన్‌ను ఉపయోగించుకోలేవు. అంటే, శరీరానికి ఆక్సిజన్ అందుతుంది, కానీ కణాలు దాన్ని శక్తిగా మార్చుకునే సామర్థ్యాన్ని కోల్పోతాయి. కణాల లోపల ఉండే మైటోకాండ్రియా అనే భాగాలు ఆక్సిజన్‌ను ఉపయోగించి శక్తిని ఉత్పత్తి చేస్తాయి. కొన్ని రకాల విషాలు ఈ మైటోకాండ్రియా పనితీరును దెబ్బతీస్తాయి. దీనివల్ల కణాలకు ఆక్సిజన్ చేరినా, వాటిని వాడుకోలేవు

హైపోక్సియా కారణాలు

హైపోక్సియా సమస్య రావడానికి కొన్ని ఆరోగ్య సమస్యలతో సహా మరికొన్ని వాతావరణ పరిస్థితులు కారణం కావచ్చు. హైపోక్సియా సమస్య రావడానికి గల కారణాలను ఇక్కడ వివరంగా తెలుసుకుందాం.

ఎత్తైన ప్రదేశాలకు వెళ్లడం: ఎత్తు పెరిగే కొద్దీ గాలిలో ఆక్సిజన్ శాతం తగ్గుతుంది. దీనివల్ల శరీరానికి అవసరమైన ఆక్సిజన్ అందదు. ఫలితంగా హైపోక్సియా కు కారణం అవుతుంది. 

ఊపిరితిత్తుల వ్యాధులు: ఉబ్బసం (ఆస్తమా), న్యుమోనియా , లేదా క్రానిక్ అబ్స్ట్రక్టివ్ పల్మనరీ డిసీజ్ (COPD) వంటి వ్యాధుల వల్ల ఊపిరితిత్తులు ఆక్సిజన్‌ను సమర్థవంతంగా గ్రహించలేవు. ఈ కారణంగా శరీరానికి అవసరమైన ఆక్సిజన్ అందకపోవచ్చు. 

శ్వాసనాళంలో అడ్డంకులు: గొంతులో ఏదైనా వస్తువు ఇరుక్కుపోవడం లేదా ఉబ్బడం వల్ల శ్వాస తీసుకోవడం కష్టమవుతుంది. లేదా శ్వాసనాళం లో ఏదైనా సమస్యలు ఉన్నవారికి కూడా ఊపిరి తీసుకోవడం ఇబ్బందిగా ఉంటుంది. దీని వలన హైపోక్సియా సమస్య కలగవచ్చు. 

రక్తహీనత (అనీమియా): శరీరంలో తగినంత ఎర్ర రక్త కణాలు లేదా హిమోగ్లోబిన్ లేకపోవడం వల్ల ఆక్సిజన్ కణాలకు సరిగా అందదు.

రక్తనాళాల్లో అడ్డంకులు: రక్తం గడ్డకట్టడం , గుండెపోటు , లేదా పక్షవాతం వంటి వాటి వల్ల రక్తనాళాల్లో అడ్డంకులు ఏర్పడి, శరీరంలోని భాగాలకు రక్త సరఫరా ఆగిపోతుంది. దీని వలన హైపోక్సియా సమస్య కలుగుతుంది. 

గుండె వైఫల్యం: గుండె సరిగా రక్తాన్ని పంప్ చేయలేకపోవడం వల్ల శరీరంలోని అన్ని భాగాలకు తగినంత రక్తం మరియు ఆక్సిజన్ అందవు.

తీవ్రమైన రక్తస్రావం: గాయం వల్ల లేదా శస్త్రచికిత్స సమయంలో అధిక రక్తస్రావం జరిగి, శరీరంలో ఎర్ర రక్త కణాలు తక్కువగా ఉంటే ఈ పరిస్థితి హైపోక్సియాకు కారణం అవుతుంది. 

సైనైడ్ : సైనైడ్  లేదా కార్బన్ మోనాక్సైడ్ వంటి కొన్ని రకాల విషాలు కణాలలోని మైటోకాండ్రియాను దెబ్బతీసి, ఆక్సిజన్‌ను వినియోగించుకునే సామర్థ్యాన్ని అడ్డుకుంటాయి.

హైపోక్సియా లక్షణాలు

ఆక్సిజన్ లోపం తీవ్రతను బట్టి, హైపోక్సియా లక్షణాలు వేగంగా లేదా నెమ్మదిగా కనిపిస్తాయి. హైపోక్సియా ఉన్నప్పుడు కనిపించే ముఖ్య లక్షణాలు ఈ క్రింది విధంగా ఉంటాయి:

వేగంగా శ్వాస తీసుకోవడం : హైపోక్సియా వలన శరీరంలోని అవయవాలకు అవసరమైనంత ఆక్సిజన్ అందకపోవచ్చు. ఆక్సిజన్ లోపాన్ని భర్తీ చేయడానికి శరీరం వేగంగా మరియు గట్టిగా ఊపిరి పీల్చుకుంటుంది.
శ్వాస ఆడకపోవడం : హైపోక్సియా ఉన్నవారికి శారీరక శ్రమ ఎక్కువైనప్పుడు ఊపిరి తీసుకోవడానికి చాలా కష్టంగా ఉంటుంది.
మతిమరుపు : హైపోక్సియా సమస్య ఉన్నవారిలో మెదడుకు ఆక్సిజన్ అందకపోవడం వలన ఆలోచనలో స్పష్టత ఉండదు, దీని వలన ఆలోచనలో స్పష్టత ఉండకపోవడం మరియు మానసిక గందరగోళం లాంటి లక్షణాలు కనిపిస్తాయి.
తల తిరగడం: ఆక్సిజన్ లోపం వల్ల తలనొప్పి మరియు తల తిరుగుతున్నట్లు అనిపిస్తుంది. హైపోక్సియా సమస్య ఉన్నవారు స్పృహ కోల్పోయే ప్రమాదం కూడా ఉంది. హైపోక్సియా తీవ్రంగా ఉండడం వలన పేషేంట్ కోమాలోకి వెళ్లే ప్రమాదం ఉంది.
గుండెదడ : శరీరంలో ఏర్పడిన ఆక్సిజన్ లోపాన్ని భర్తీ చేయడానికి గుండె వేగంగా కొట్టుకోవడం ప్రారంభిస్తుంది. దీనివలన గుండె కొట్టుకునే వేగం సాధారణం కంటే ఎక్కువగా ఉండి గుండెదడ వస్తుంది.
చర్మం రంగులో మార్పు (సైనోసిస్): రక్తంలో ఆక్సిజన్ స్థాయిలు తగ్గినప్పుడు, పెదవులు, వేళ్లు మరియు ముఖం నీలం రంగులోకి మారతాయి. ఇది తీవ్రమైన హైపోక్సియాకు సంకేతం.
అలసట మరియు బలహీనత: ఆక్సిజన్ లోపం వల్ల శరీరంలోని కణాలకు అవసరమైనంత శక్తి ఉత్పత్తి అవ్వదు, దీని వలన తీవ్రమైన అలసట మరియు కండరాల బలహీనత కలుగుతుంది.
వికారం లేదా వాంతులు: హైపోక్సియా సమస్య ఉన్నవారిలో వాంతులు మరియు వికారం లక్షణాలు కూడా కనిపించవచ్చు.

ఈ లక్షణాలు కనిపించినప్పుడు వెంటనే వైద్య సహాయం తీసుకోవడం చాలా ముఖ్యం. హైపోక్సియాను త్వరగా గుర్తించి చికిత్స చేస్తే, మెదడు మరియు ఇతర అవయవాలకు శాశ్వత నష్టం జరగకుండా నివారించవచ్చు.

హైపోక్సియా చికిత్స

హైపోక్సియా అనేది ఒక అత్యవసర వైద్య పరిస్థితి, దీనికి వెంటనే చికిత్స అవసరం. చికిత్స విధానం హైపోక్సియా యొక్క కారణం మరియు తీవ్రతపై ఆధారపడి ఉంటుంది.

1. ఆక్సిజన్ థెరపీ (Oxygen Therapy):
   • ఉద్దేశ్యం: శరీరంలోని కణాలకు ఆక్సిజన్ సరఫరాను పెంచడం.
   • పద్ధతి: నాసల్ కాన్యులా , ఫేస్ మాస్క్ లేదా నాన్-రీబ్రీతర్ మాస్క్ ద్వారా రోగికి అదనపు ఆక్సిజన్‌ను అందిస్తారు.
   • తీవ్రమైన సందర్భాలు: హైపోక్సియా తీవ్రంగా ఉంటే, రోగిని వెంటిలేటర్‌పై ఉంచి శ్వాస సహాయం అందిస్తారు.
2. హైపోక్సియాకు కారణమైన సమస్యకు చికిత్స:
   ఆక్సిజన్ థెరపీతో పాటు, హైపోక్సియాకు కారణమైన సమస్యకు చికిత్స చేయడం చాలా ముఖ్యం.
   • రక్తహీనత : రక్తహీనత వల్ల హైపోక్సియా వస్తే, రక్తమార్పిడి లేదా ఐరన్ సప్లిమెంట్లను ఇస్తారు.
   • ఊపిరితిత్తుల వ్యాధులు: ఉబ్బసం లేదా నిమోనియా  వల్ల హైపోక్సియా వస్తే, బ్రాంకోడైలేటర్లు లేదా యాంటీబయాటిక్స్ వంటి మందులు ఇస్తారు. దీని ద్వారా శ్వాసక్రియను మెరుగుపరచవచ్చు. 
   • రక్త ప్రసరణ సమస్యలు: గుండెపోటు లేదా పక్షవాతం వల్ల రక్త ప్రసరణ ఆగిపోతే, రక్తం గడ్డలను కరిగించే మందులు లేదా శస్త్రచికిత్స చేస్తారు.
   • విషప్రయోగం : విషం (సైనైడ్) వల్ల హైపోక్సియా వస్తే, ఆ విషానికి విరుగుడు ఇస్తారు.

ఇతర చికిత్సా పద్ధతులు

• విశ్రాంతి: ఆక్సిజన్ స్థాయిలు తక్కువగా ఉన్నప్పుడు శారీరక శ్రమను తగ్గించడం ముఖ్యం.
• హెడ్ పొజిషన్: రోగి తల ఎత్తులో ఉంచడం వల్ల శ్వాస తీసుకోవడం సులభమవుతుంది.

హైపోక్సియా ఒక ప్రాణాపాయ పరిస్థితి. అందుకే దీని లక్షణాలు కనిపించిన వెంటనే ఆసుపత్రికి తరలించి అత్యవసర వైద్య చికిత్స అందించాలి.

హైపోక్సియా నివారణకు మార్గాలు

హైపోక్సియా అనేది ఒక అత్యవసర వైద్య పరిస్థితి. దీన్ని నివారించడానికి ఆక్సిజన్ లోపానికి కారణమయ్యే సమస్యలను గుర్తించి, వాటికి చికిత్స చేయాలి. హైపోక్సియాను నివారించడానికి ముందుగానే కొన్ని జాగ్రత్తలు తీసుకోవచ్చు.

1. కారణాల పట్ల అవగాహన:
   • హైపోక్సియాకు కారణమయ్యే ప్రమాద కారకాల పట్ల అవగాహన పెంచుకోవడం ముఖ్యం. ముఖ్యంగా అధిక ఎత్తుకు ప్రయాణించేవారు, దీర్ఘకాలిక ఊపిరితిత్తుల వ్యాధులు (COPD, ఉబ్బసం) ఉన్నవారు, మరియు గుండె జబ్బులు ఉన్నవారు జాగ్రత్తగా ఉండాలి.
2. శ్వాసకోశ ఆరోగ్యాన్ని మెరుగుపరచుకోవడం:
   • ధూమపానం మానేయడం: ధూమపానం ఊపిరితిత్తుల పనితీరును దెబ్బతీస్తుంది. ధూమపానం మానేయడం వల్ల హైపోక్సియా ప్రమాదాన్ని గణనీయంగా తగ్గించవచ్చు.
   • కాలుష్యం నుండి రక్షణ: కాలుష్యం ఎక్కువగా ఉన్న ప్రాంతాల్లో మాస్క్ ధరించడం వల్ల శ్వాసకోశ వ్యాధులను నివారించవచ్చు.
   • సమయానికి చికిత్స: ఉబ్బసం వంటి శ్వాసకోశ వ్యాధులు ఉన్నవారు డాక్టర్ సలహా మేరకు మందులు వాడాలి మరియు వారి వ్యాధిని నియంత్రణలో ఉంచుకోవాలి.
3. ఆరోగ్యకరమైన జీవనశైలి:
   • ఆహారం: సమతుల్య ఆహారం తీసుకోవడం వల్ల శరీరానికి అవసరమైన పోషకాలు అందుతాయి. ఐరన్ సమృద్ధిగా ఉండే ఆహారం తీసుకోవడం వల్ల రక్తహీనత  రాకుండా చూసుకోవచ్చు. దీనివలన హైపోక్సియా రాకుండా నివారించవచ్చు. 
   • వ్యాయామం: క్రమం తప్పకుండా వ్యాయామం చేయడం వల్ల గుండె మరియు ఊపిరితిత్తుల పనితీరు మెరుగుపడుతుంది. ఫలితంగా హైపోక్సియా ప్రమాదం తగ్గుతుంది. 
4. ఎత్తుకు వెళ్లినప్పుడు తీసుకోవాల్సిన జాగ్రత్తలు:
   • ఎత్తైన ప్రదేశాలకు (కొండలు, పర్వతాలు) ప్రయాణించేవారు నెమ్మదిగా వెళ్లాలి. శరీరం ఎత్తుకు అనుగుణంగా మారడానికి తగిన సమయం ఇవ్వాలి.
   • ఎత్తుకు వెళ్లినప్పుడు తగినంత నీరు తాగడం ముఖ్యం.
5. నిర్వహణ:
   • గుండె జబ్బులు, డయాబెటిస్ లేదా ఇతర దీర్ఘకాలిక వ్యాధులు ఉన్నవారు తమ వ్యాధిని డాక్టర్ సలహా మేరకు నియంత్రణలో ఉంచుకోవాలి.
   • క్రమం తప్పకుండా ఆరోగ్య పరీక్షలు చేయించుకోవడం వల్ల హైపోక్సియాకు దారితీసే సమస్యలను ముందస్తుగా గుర్తించవచ్చు.

క్రమం తప్పకుండా ఆరోగ్య పరీక్షలు చేయించుకోవడం వల్ల హైపోక్సియాకు దారితీసే సమస్యలను ముందస్తుగా గుర్తించవచ్చు.గ్రత్తలు తీసుకోవడం వల్ల హైపోక్సియా వచ్చే ప్రమాదాన్ని తగ్గించుకోవచ్చు. ఒకవేళ హైపోక్సియా లక్షణాలు కనిపిస్తే, తక్షణమే వైద్య సహాయం తీసుకోవాలి.

వైద్యుడిని ఎప్పుడు సంప్రదించాలి?

హైపోక్సియా అనేది ఒక తీవ్రమైన ఆరోగ్య సమస్య, ఎవరికైనా హైపోక్సియా లక్షణాలు కనిపిస్తే ఆలస్యం చేయకుండా వైద్యులను సంప్రదించాలి. హైపోక్సియా వివిధ కారణాల వలన కలగవచ్చు, ఊపిరితిత్తుల సమస్యల వలన, రక్తహీనత, గుండె సమస్యలు మరియు ఇతర కారణాలు ఉండవచ్చు. యశోద హాస్పిటల్స్ లో హైపోక్సియా సమస్యకు చికిత్స అందించడానికి అత్యుత్తమ పల్మోనాలజిస్ట్, కార్డియాలజిస్ట్ మరియు వాస్క్యులార్, ఎండోవాస్క్యూలర్ స్పెషలిస్ట్ డాక్టర్లు అందుబాటులో ఉన్నారు. మీరు హైపోక్సియా సమస్యతో బాధ పడుతున్నట్లు అయితే వెంటనే యశోద వైద్య నిపుణులను సంప్రదించండి.

మీ ఆరోగ్య సంరక్షణ గురించి ఏవైనా సందేహాలు ఉన్నాయా? సహాయం చేయడానికి మేము సిద్దంగా ఉన్నాము! మా అనుభవంతులైన నిపుణుల సలహా కొరకు +918065906165 కి కాల్ చేయగలరు.